Pleasen, perfectionisme of misschien wel hevige gevoelens van verdriet of zelfs boosheid wanneer je merkt dat al je harde werk niet wordt gewaardeerd. Betrap jij jezelf weleens op emoties of bepaald gedrag waarvan je weet dat het je niet verder helpt en waardoor je continu tegen dezelfde problemen aan loopt? Op de werkvloer of in je relaties. Je gedrag veranderen klinkt simpel, maar in de praktijk blijkt dat vaak toch een stuk ingewikkelder. Je wilt het anders, maar blijft terugvallen in niet helpende patronen. Fleur Kraanen, klinisch psycholoog en mede-oprichter van De Gezonde Volwassene, een expertisecentrum voor schematherapie, legt uit waar patronen vandaan komen en hoe je er mee dealt.
Je wordt er niet mee geboren
DISFUNCTIONELE PATRONEN
Jezelf continu vergelijken met die collega waar je zo tegenop kijkt, onredelijk geïrriteerd raken wanneer jouw ideeën of advies worden afgeslagen tijdens een brainstorm, je ontzettend klein voelen na onterecht kritiek van een leidinggevende, luid vloeken naar je beeldscherm nadat je collega zijn afspraken weer niet na komt waardoor jij een deadline mist of veel te veel tijd steken in het perfectioneren van een presentatie.
Wanneer je een stapje naar achteren doet en relativeert, lijkt het alsof je gedrag niet helemaal klopt bij de situatie. Dat onprettige gevoel komt ergens anders vandaan. We hebben allemaal, soms zonder ons daar bewust van te zijn, terugkerende patronen in wat we voelen, wat we denken en hoe we ons gedragen als bepaalde situaties zich voordoen. Soms kan dit je verder helpen, maar soms loop je door patronen continu tegen dezelfde problemen aan en zijn ze dus disfunctioneel. Je reageert of gedraagt je dan op een manier die je juist alleen maar tegenwerkt. Zo kun je door overmatig perfectionisme in je werk veel stress ervaren of zelfs burn-out klachten krijgen. Het is dus goed om je patronen te leren (her)kennen en te ontdekken hoe en waarom ze zijn ontstaan.
Goed nieuws: niemand wordt geboren met patronen en je kunt ze dus ook veranderen. Je komt in bepaalde patronen terecht omdat je in je jeugd zogenaamde schema’s hebt ontwikkeld. Dit zijn hardnekkige vaak onbewuste overtuigingen die je gebruikt om de wereld om je heen te interpreteren en er betekenis aan te geven.
Een voorbeeld van zo’n schema is ‘mislukking’. Mensen met een schema mislukking kunnen als ze een klein foutje maken het gevoel hebben alsof de grond onder hen vandaan zakt. Je reageert heftiger op dit kleine foutje (bijvoorbeeld een mail naar de verkeerde persoon sturen) dan de meeste mensen zouden doen. Doordat jouw schema getriggerd wordt ga je je op een bepaalde manier voelen en gedragen. Dit gevoel en gedrag wordt een zich herhalend patroon elke keer als je schema wordt getriggerd.
Schema’s en modi
In totaal zijn er binnen de schematherapie 18 schema’s vastgesteld. Enkele voorbeelden zijn: ‘mislukking’ (ik doe het nooit goed) ‘verlating’ (iedereen laat me in de steek) ‘sociale ongewenstheid’ (ik hoor er niet bij) ‘bevestiging zoeken’ (ik wil altijd aandacht) en ‘emotioneel tekort’ (ik krijg niet wat ik nodig heb ik word niet gezien). Als er een schema wordt geactiveerd kom je in een bepaalde gemoedstoestand terecht een modus. Voorbeelden van modi zijn: het kwetsbare of boze kind de onthechte zelf-susser of de veeleisende ouder. Op schematherapie.nl vind je meer informatie over patronen doorbreken en kun je de verschillende schema’s en modi in een overzicht downloaden.
Af met je patronen
Schematherapie onderzoekt wat de disfunctionele patronen zijn waar je in vastloopt en welke overtuiging daar onder ligt. Je leert schema’s te veranderen waardoor het ook lukt om je oude patronen los te laten ander gedrag te vertonen en je anders te voelen.
Kraanen vertelt: “Schema’s en eruit voortvloeiende patronen zijn allemaal ontwikkeld aangeleerd je wordt er niet mee geboren. Ze ontstaan door gebeurtenissen die je meemaakt de sociale omgeving waarin je opgroeit maar ook genetische aanleg speelt een rol. Iemand die een schema verlating ontwikkelt is vaak bijvoorbeeld als kind op de een of andere manier in de steek gelaten. Iemand met dit schema kan een enorme vlaag van verdriet – of zelfs pijn – voelen wanneer iemand een afspraak cancelt ook al heeft diegene daar een goede reden voor. Maar je kunt ook iets heel naars meemaken maar toch geen schema ontwikkelen doordat je in een begripvol gelukkig gezin opgroeit waar je goed wordt opgevangen. Het is wel goed om te benadrukken dat iedereen schema’s heeft maar dat de mate waarin je een schema hebt verschilt.”
De gezonde volwassene: patronen doorbreken
Patronen doorbreken is echt lastig je hebt ze immers al heel lang: “Gelukkig zijn er wel een aantal stappen die je kunt doorlopen om zelf met ingesleten patronen of schema’s aan de slag te gaan. Dat begint met opmerken wat voel je wanneer merk je dat je emotioneel heftiger reageert dan de meeste mensen zouden doen in dezelfde situatie? Als je dit opmerkt weet je dat er een schema is getriggerd. Hoe ga je om met dit gevoel? Dat is je coping. Denk aan drinken pleasen veel piekeren alles willen controleren of heel perfectionistisch willen zijn. “Wat vervolgens kan helpen is perspectiefwissel. Vaak weten we voor anderen veel beter hoe het moet dan voor onszelf. Wat zou je tegen je beste vriend of vriendin zeggen die in die situatie zit? Probeer je innerlijke criticus op afstand te zetten en op een rationele manier toe te spreken. Stel jezelf gerust zodat je in een andere modus komt die noemen we De Gezonde Volwassene waarin je realistisch naar zaken gaat kijken met empathie voor jezelf.”
Patronen bij millennials
Interessant is dat de groep millennials die Kraanen in haar praktijk behandelt – geboren tussen 1980 en 2000 – veel overeenkomsten hebben als het gaat om patronen en schema’s. Deze groep is vatbaar voor overbelasting faalangst perfectionisme somberheid en depressie niet weten wat je wilt en (milde vormen van) verslaving. Kraanen schreef hier samen met Marieke Hesseling het boek Unstuck. Dealen met overbelasting perfectionisme en niet weten wat je wilt over met praktijkvoorbeelden quizzen en praktische opdrachten om te herkennen in welke patronen je vastzit én hoe je ze doorbreekt. Kijk ook op www.degezondevolwassene.nl.
